Alle Kaarten Liegen

De meeste ouders leren hun kinderen om niet te liegen. De professor van de BosAtlas, Doctor Ormeling denkt daar heel anders over: "ik heb mijn hele leven studenten leren liegen met kaarten!"

Er bestaat namelijk geen enkele kaart die NIET liegt... De kaart is altijd een verkleining van de echte wereld en daarbij moet je dingen weglaten en vervormen. Wat professor Ormeling graag aan zijn studenten wil leren is om op een hele goede manier te liegen, zodat de mensen geholpen worden om snel de juiste informatie te vinden op de kaart. Dit is de kunst van de cartografie!

Magnetische Misleiding: Wat is het noorden?

Er zijn twee Noord Polen. Kaarten worden georiënteerd naar het geografisch noorden. Dit is de as waarop de aarde draait. Een magnetisch kompas wijst naar het magnetisch noorden. Tussen beide polen zit een verschil. Het hangt af waar je op aarde bent hoe groot dit verschil is. In Nederland bedraagt de afwijking ongeveer 0,5° in westelijke richting. In sommige gebieden komen miswijzingen tot wel 30° voor. Op hoge breedtegraden is de afwijking zo extreem dat een magnetisch kompas niet meer bruikbaar is.

Magnetische Miswijzing: de Noord Pool beweegt

Het magnetische noorden is niet altijd hetzelfde. In Nederland verplaatst het per jaar in oostelijke richting (7 boogminuten). Bovendien kan een zonnestorm plotseling zorgen voor een verstoringen van 1 graad.

In de geschiedenis van de aarde hebben de magnetische zuid pool en noord pool vele malen met elkaar van positie gewisseld. Deze drastische verandering van het aardmagnetisch veld betekent dat in de toekomst het gebruik van een magnetisch kompas zinloos is. Gelukkig zijn we tegenwoordig niet meer afhankelijk van een kompas en kunnen we onze positie veel nauwkeuriger bepalen met behulp van satellieten (GPS).

Zie hier het magnetisch noorden in beweging.

Magnetische Miswijzing: Maak je eigen kompas

Benodigd materiaal om het kompas te bouwen:
- bakje met water
- magneet
- kurk
- naald
- zon
- papier
- koektrommel (of ander ijzeren voorwerp)

1) wrijf met de magneet tientallen keren achter elkaar over de naald in dezelfde richting. Dit wordt de kompasnaald.
2) snijd een dun stukje van de kurk en prik de naald er doorheen (zodat deze blijft drijven)
3) leg het kurkje met naald in het bakje water. Het kurkje gaat draaien totdat het in een bepaalde richting staat. Dan wijst de ene kant van de naald naar het noorden en de andere kant naar het zuiden.
4) kijk naar de zon en bepaal welke kant het noorden is en welke kant het zuiden (de zon staat in het middaguur in het zuiden, 's-ochtends meer in het oosten en 's-avonds meer in het westen)
5) als je het nog professioneler wilt maken, kun je op een papiertje een mooie windroos maken met alle windrichtingen er op getekend.
6) neem iets groots van ijzer (bijv. een koektrommel) en beweeg het op een afstand van een paar centimeter langs je eigen gemaakte kompas. Je zult zien dat het kompas dan een afwijking gaat vertonen. Hoe zou dat komen?

Geheime kaarten: Wat heeft Google Maps te verbergen?

Er zijn geheimen die moderne soldaten liever niet op de kaart zien staan. Het gaat om militaire havens, vliegvelden of om opslag van munitie. Toch is het tegenwoordig lastig om te voorkomen dat de gewone burger deze militaire geheimen kan zien. Er zijn immers vele luchtfoto's en satellietbeelden te koop!

Je kunt als overheid dus niet langer alle geheimen verbergen die je vanuit de lucht kunt zien. Soms wordt daarom onder de grond gebouwd of worden grote camouflagenetten gespannen. Soms dwingt de overheid bepaalde bedrijven om hun informatie te verbergen. Zo moest Google Earth enkele militaire locaties op hun luchtfoto's wegpoetsen...

Zie het verschil in detail tussen Den Helder volgens Bing Maps (links) en Google Earth (rechts)

Geheime kaarten: zoek zelf de verdwenen forten

GeoFort heette vroeger Fort bij de Nieuwe Steeg. Dit fort was onderdeel van een hele linie met forten wat gebouwd was om Nederland te verdedigen tegen de Duitsers, Fransen of Spanjaarden. Deze linie was een groot militair geheim. Om het geheim te bewaren, werd het fort in vredestijd verstopt door bomen er omheen te planten en door het op de gewone kaarten te laten 'verdwijnen'.

Zo kwam het dat er in 1918 twee kaarten van het fort zijn gemaakt. Een geheime kaart, speciaal voor de soldaten waarop alle forten netjes zijn ingetekend en een gewone kaart, waarop alle geheimen zijn weggepoetst.

Zoek de verschillen op beide kaarten...!

Ik centraal: Amsterdammers

Iedereen ziet de wereld vanuit een eigen perspectief. Kinderen zien hun woonhuis als het centrum van de wereld en kennen ze routes die ze vaak rijden vanuit hun huis. Meestal kunnen kleine kinderen geen verbindingen leggen tussen bijvoorbeeld de sportclub en de winkel. Ze moeten eerst van de sportclub naar huis, om daarna naar de winkel te kunnen...

Ook volwassenen hebben een vertekend beeld van de werkelijkheid. Volgens sommigen hebben Amsterdammers een heel bijzonder beeld van Nederland.

Ik centraal: Londen in kaart

Veel Nederlanders die in de randstad wonen vinden het land dichtbevolkt. De meeste mensen beseffen niet dat de gehele randstad ongeveer net zo groot is qua oppervlak en inwoneraantal als Greater Londen.

Als toerist in Londen kan je een complexe stadsplattegrond aanschaffen om je weg te vinden. Bekijk je deze drukke kaart, dan moet je er niet aan denken dat vroeger de taxichauffeurs in Londen alle straatnamen in de binnenstad uit het hoofd moesten kennen met de bijbehorende snelste route er naar toe! Gelukkig hoeft dat niet meer sinds er navigatiesystemen zijn...

Er is ook een eenvoudige manier om tegen Londen aan te kijken. Neem dit simpele kaartje om te weten hoe rijk en arm verdeeld zijn...

Ik centraal: teken zelf een kaart

Hoe ziet jou wereld er uit?

Teken een kaart waarin jijzelf centraal staat. Waar ga je vaak heen? Wat zijn voor jou markante punten?

De 'Leugen' van de Projectie: Hoe sla je een wereldbol plat?

Het 'plat slaan' van een globe tot een kaart kan op verschillende manieren.

Bij de Mercatorprojectie zijn de vormen van de landen goed in kaart gebracht, maar klopt de grootte niet. Groenland lijkt veel groter dan India, terwijl beide landen ongeveer even groot zijn!

De Petersprojectie doet precies het omgekeerde dan de Mercatorprojectie: op deze kaarten is de grootte van de continenten goed weergegeven, maar zijn de vormen vreemd uitgerekt. Afrika lijkt heel lang en dun wat niet klopt met de werkelijkheid. Wel zie je op deze kaart heel goed dat Afrika een gigantisch groot continent is en Europa eigenlijk maar heel klein...